Menen dat Poetin zal schrikken van financieel-economische sancties is dezelfde misvatting (om niet te zeggen: stupiditeit) die ook te horen was tijdens de oorlog in ex-Joegoslavië (1999). In Servië werden toen industrie en infrastructuur zwaar gebombardeerd in de overtuiging dat deze economische schade Milosevic tot inkeer zou brengen. Niets daarvan. Ook Poetin zal zich er niets van aantrekken.
Waarom? Omdat zij er persoonlijk te weinig door getroffen worden? Omdat beide Slaven zijn en in een Oosters-Orthodoxe traditie zijn opgevoed? Omdat ze de verkeerde raadgevers hebben? Allemaal flauwekul.
Soms heeft het zin om aloude filosofische onderscheidingen af te stoffen en weer in paraatheid te brengen. Ditmaal iets van Plato. Het mag vergezocht lijken, maar toch. Het gaat me allerminst om die oude heer uit Athene, maar om zijn treffende verwoording van een gegeven dat we allemaal herkennen, maar toch gemakkelijk over het hoofd zien.
Waar wil ik heen? Plato maakt een onderscheid tussen drie ‘zielendelen’: verstand/rede (logos), hartstocht/eerzucht (thymos) en begeerte (eros). (1) Alle drie spelen een rol in menselijk doen en laten. Ik wil nu niet verder ingaan op hoe Plato dit verder uitwerkt. Het onderscheid volstaat om een en ander te verhelderen.
In het Westen zijn we eraan gewend geraakt om de mens op te vatten als een logo-erotisch wezen: iemand met verstand enerzijds en begeerte anderzijds. We worden gedreven door begeerte, en we worden geacht daar op een verstandige manier gevolg aan te geven. En ja, onze begeerte wordt dagelijks aangesproken: in reclame, om te consumeren, bezitsdrang, etc. En ja, we doen er verstandig aan om niet toe te geven aan elke impuls.
Vraag is: is deze voorstelling van zaken compleet? In het hele plaatje komen hartstocht en eerzucht niet voor. Is dat terecht?
Wie enig zelfonderzoek doet en oog heeft voor menselijk gedrag, zal moeten toegeven dat we ons niet slechts laten leiden door begeerte, noch dat verstand de baas is. Evenmin is het zo dat soms de een en dan het andere het voor het zeggen heeft. Hartstocht en eerzucht spelen een even grote rol, en soms meer dan dat.
Iedereen kent situaties waarin we er helemaal door werden beheerst: gepassioneerd, gedreven door hartstocht of door ambitie, blind van woede, verteerd door jaloezie, getergd doordat we zijn beledigd, etc.
Dus, hoezo de mens als begeertewezen (eros) met verstand (logos)? Wie voorspellingen wil doen over menselijk gedrag zal ook hartstocht en eerzucht (thymos) mee moeten nemen in zijn inschattingen.
En dat is precies wat ontbreekt wanneer erop wordt gespeculeerd dat Poetin wel zal schrikken van (zware) financieel-economische sancties. Natuurlijk zal dat voor hem geen reden zijn om zijn plannen bij te stellen. Wie werkelijk meent dat zijn vijanden logo-erotisch in elkaar steken, heeft slecht naar zichzelf gekeken. Het getuigt van een beperkt en eenzijdig mensbeeld. (2)
Om in te schatten wat Poetin van plan is, hoe ver hij wil gaan, en wat hem eventueel tot stoppen zal dwingen, zal óók mee moeten nemen waardoor hij ‘thymotisch’ gedreven wordt. M.a.w. wat drijft hem qua hartstocht en eerzucht? (3) En niet alleen hem; ook zijn aanhang, oftewel het ‘volk’: wat wordt in hen aangesproken om mee te gaan in dit conflict? En wat om het te beëindigen...
Overigens hebben ‘wij’, aan de andere kant van het conflict, uiteraard ook te maken de werking van ‘thymos’. Europa en met name Amerika, in de persoon van Biden, staan voor moeilijke beslissingen. Het gaat niet alleen om wat er nu gebeurt in de Oekraïne. Er staat veel meer op het spel. Denk aan de kwestie ‘Taiwan’.
Voor China is Taiwan, wat Oekraïne is voor Rusland: een land dat deel hoort uit te maken van het eigen rijk. En voor de VS betekent dat: uitgedaagd worden in z’n positie als supermacht, - Taiwan staat immers min of meer onder de bescherming van de VS, net als de Oekraïne. En ja, ook hierin zijn het niet alleen belangen die bepalend zijn. Amerikaanse eerzucht, als supermacht, zal zeker meedoen in de afwegingen, - hetgeen heel begrijpelijk is.
De situatie in Oekraïne heeft alle ingrediënten in zich voor een vergaande escalatie, vooral omdat naast belangen ook de 'thymos' (eerzucht etc) een hoofdrol speelt.
Tenslotte, waar is Poetin wel gevoelig voor? Voor erezaken. Voor wat hij bereikt zal hebben. Reputatie. Voor zijn plaats in de (Russische) geschiedenis. Etc. Sancties zullen misschien enig effect hebben in zoverre ze Poetin en Rusland ernstige reputatieschade toebrengen.
Noten:
.1): Wie bekend is met zijn dialogen: in de Phaedrus gebruikt Plato het beeld van de wagenmenner (logos) en de twee paarden: een wit paard (thymos) en een zwart (eros).
.2) Om dezelfde reden is een populair motto, ontleend aan Clinton en vaak gebezigd in verkiezingstijd, schadelijke onzin, want eenzijdig: ‘It’s the economy, stupid’.
.3) Sommigen beweren dat het Poetin te doen is om een herstel van de USSR. Ik betwijfel dat sterk. De USSR werd ideologisch bijeengehouden door het marxisme-leninisme. Het rijk van Poetin wordt ideologische geïnspireerd door de idee van het ‘Russische volk’. Daar is ook een naam voor: Russkiy mir, Russische wereld. In Poetins optiek horen het Russische volk en het Oekraïnse volk beide tot deze Russkiy mir. (Zie het essay van zijn hand, getiteld “On the Historical Unity of Russians and Ukrainians”, 12-7-21.) Er lijkt een parallel te zijn met Milosevic: beiden waren eerst socialist/communist (onder resp. USSR en het Joegoslavië van Tito); beide werden vervolgens nationalist (resp Russisch en Servisch).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten