De pest: een verre spiegel voor de coronavirusepidemie

Wat bracht de pest teweeg? Uiteraard niet om de coronavirusepidemie voor te stellen als een soort pestepidemie, maar om eens een vergelijking te treffen met wat zich in de 14^deeeuw afspeelde in Europa. De pest heerste van 1347 tot circa 1352. Een derde van de bevolking bezweek aan de Zwarte Dood. (1)

Een opvallend verschil: van wie of wat wordt ‘verlossing’ verwacht van de epidemie? Nu verwachten we het van de medische wetenschap (een vaccin) en hygiënische maatregelen (quarantaine, mondkapjes, e.d.). Toen namen mensen hun toevlucht tot het geloof (ascese, boetedoening, zelfkastijding), óf het tegenovergestelde: feesten, zuipen, e.d. Of ze namen de vlucht, met als mogelijk gevolg: een verdere verspreiding van de ziekte. En wat ook gebeurde: een zondebok werd aangewezen (in die tijd: Joden), inclusief wilde verhalen en vervolging.

In vijf jaar tijd stierf in Europa een derde van de bevolking: tussen de 25 en 50 miljoen mensen. Het duurde enkele eeuwen (tot begin 1600) voordat het bevolkingspeil terug was op het niveau van vóór de pest. Ook werden politieke en sociaal-economische verhoudingen fors ontwricht. (Niet alleen maar negatief, maar ook met enkele positieve gevolgen: lijfeigenschap verdween, en de positie van vrouwen verbeterde.) De impact was dus enorm.

Een ander belangrijk verschil met de tijd van de Zwarte Dood is dat wij mogelijke gevolgen kunnen voorzien en dat we ons erop kunnen instellen, om een catastrofe te voorkomen, - iets wat nu volop gebeurt. Het is zelfs het voornaamste nieuws: de kans op verspreiding van het virus. Wanneer het nog niet is aangetroffen, wat te doen om dat alsnog te voorkomen? Hoe geheel voorbereid te zijn? En als het dan toch gebeurt, welke scenario's zijn dan mogelijk? (Het is een perfecte illustratie van wat Ulrich Beck ‘risicomaatschappij’ noemt. (2))

Catastrofe? Er zijn wereldwijd tot nu toe circa 2500 doden gevallen door het COVID-19 virus - een fractie van het aantal griepslachtoffers jaarlijks - , en toch is de hele wereldeconomie al van slag. Beurzen zijn fors gedaald. Grenzen gesloten. Toeristenindustrie zakt in. Sportevenementen die niet doorgaan. Etc.

Ben benieuwd wat de gevolgen nog zullen zijn, wanneer het COVID-19 virus verder om zich heen gaat grijpen, in Europa en elders. In onze tijd van maakbaarheid en controle wordt er alles aan gedaan om verspreiding in te perken, ‘containment’. Keerzijde: grote kans op schrik, angst en paniek, wanneer dat niet lukt. Niet alleen sociaal, ook economisch.

Een tijdje geleden was ik begonnen in ‘De pest’ van Camus. Ik kwam er toen niet ver in, vooral vanwege een uiterst beroerde vertaling. De afgelopen weken heb ik het boek weer opgepakt. Biedt het enig inzicht in het proces dat gaande is? Een aardig boek, maar het lijkt weinig te maken te hebben met een dodelijke epidemie (zoals de pest), en met wat zij aanricht in een samenleving. Ook wat betreft psychische gevolgen blijft het boek tam.

Persoonlijk kan ik vinden dat de risico’s niet groot zullen zijn, maar wat te doen als een collectieve psychose losbreekt? Zullen er opnieuw zondebokken worden aangewezen? Komt er een nieuwe bankencrisis? Hoeveel onzekerheid kunnen we aan?

Ben nog geen berichten tegen gekomen waarin de epidemie wordt voorgesteld als een ‘straf van God’, zoals in de Middeleeuwen, maar je weet maar nooit wat er nog op gaat duiken. (3)

Noten:

.1) Een artikel uit het Historisch Nieuwsblad: ‘De pest besmette en doodde miljoenen mensen’

https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/27104/de-pest-besmette-en-doodde-miljoenen-mensen.html?utm_source=nieuwsbrief&utm_medium=email&utm_campaign=HNredactmail25022020

.2) Zie bijvoorbeeld: ‘Living in and coping with world risk society’ https://www.youtube.com/watch?v=PeKiD5JLGIE

.3) De religieuze reflex is zeker nog niet verdwenen, getuige de boodschap van leiders van een kerk in het Zuid-Koreaanse Daegu, waar ruim 300 kerkleden besmet bleken te zijn met het coronavirus: '"The church leaders have told us that this is a test by the devil as he is jealous of the expansion of our church and I believe that is the case," said one of the church's members.' (Zie: https://www.theguardian.com/world/2020/feb/22/south-korea-tests-coronavirus-thousands-religious-sect-members )

'Voordeel' van Trump: opkomst van Bernie Sanders en het ‘democratisch socialisme’. Nieuwe impuls voor Europese sociaal-democratie?

De VS is bezig sociaal-democratie te ontdekken, of ‘democratisch socialisme’, zoals Bernie Sanders het noemt. Uiteraard roept dat ook allemaal reacties uit de oude doos op. Met name de associatie met ‘communisme’. (1)

Had hij beter een andere term kunnen kiezen? 'Sociaal-liberalisme', bijvoorbeeld? Om veranderingen aan te brengen die diep insnijden in de gevestigde orde, moet je niet al te voorzichtig zijn, lijkt me. Zonder controverse, geen radicale verandering. Bovendien zit er aan de gekozen term een hele traditie vast, m.n. in Europa, waar de Amerikanen nog veel van kunnen leren. Al dat denkwerk, activisme en engagement krijgen ze er gratis en voor niks bij, als inspiratiebron!

Interessant om te zien hoe een bevlogen en geëngageerde zeventiger vooral veel aanhang heeft onder jongeren. Ook krijgt hij voluit de steun van documentairemaker Michael Moore en congreslid Alexandria Ocasio-Cortez. Zij willen niet alleen voorkomen dat Trump een tweede termijn krijgt als president; zij willen ook en vooral het hele systeem bestrijden dat Trump heeft voortgebracht. (Voor hen is Trump geen uitzondering, maar een symptoom.)

Zoals Sanders aangeeft, gaat het hem niet om een persoonlijke overwinning (de presidentskandidaat worden voor de Democraten, etc.), maar in de eerste plaats om het creëren van een ‘beweging’. Oftewel: maken dat ‘sociaal-democratie’ (of ‘democratisch socialisme’) een politieke optie wordt in de VS. Gelet op de enorme ongelijkheid en de macht van corporate business, is er alle reden om in het politieke debat de situatie in de VS door socialistische ogen te analyseren - en niet alleen door neoliberale bril, of louter pragmatisch. Dat gebeurde tot nu toe nog nauwelijks, en zeker niet op het niveau van presidentsverkiezingen. (In die zin is de situatie van Sanders totaal niet te vergelijken met die van Corbyn en Labour in Groot-Brittannië.)

Als Sanders zou bereiken dat sociaal-democratisch denken salonfähig wordt in de VS, dan zou dat reeds grote winst zijn, - nog afgezien van zijn kansen op het presidentschap. Wellicht dat hij echt president wil worden, maar belangrijker nog is het tot stand brengen van een politieke verandering, ook in bewustzijn, en daartoe is het presidentschap slechts een van de middelen.

Zal Sanders winnen? Waarschijnlijk niet. Grote kans dat Trump toch een tweede termijn krijgt. Ik denk niet dat Sanders de illusie heeft dat hij Amerika met één verkiezing zal kunnen veranderen. Maar er is wel wat gaande. En dat is het grote voordeel van Trump: hij laat openlijk zien wat eerdere presidenten verhuld deden. En ook: hij weet het tegenkamp te mobiliseren! Het politiek activisme is in Amerika in decennia niet zo groot geweest. Dus ja, nog vier jaar Trump, dat belooft wat, vooral voor degenen die het anders willen!

Eerder wisten Amerikanen niet waar Europeanen het over hadden, wanneer deze spraken over 'sociaal democratie' of 'democratisch socialisme', of ze hadden er een nogal vertekend beeld van. Dat wordt nu anders. En aan de andere kant van de Grote Plas geven ze er ook weer een nieuwe invulling aan, vanwege andere omstandigheden. 

Wellicht dat Europeanen zich daar dan weer door kunnen laten inspireren! Te meer daar de Europese situatie steeds meer op de Amerikaanse gaat lijken. In ieder geval wordt zij er sterk door beïnvloed. (Denk aan financieel kapitalisme, mondiale vervlechting van bankwezen, toenemende sociaal-economische ongelijkheid, etc.)

Anyway, mocht je een politicus bezig willen zien die het niet gaat om persoonlijk gewin, maar om de publieke zaak, volg dan Bernie Sanders. Hij heeft een sterk gevoel voor rechtvaardigheid, houdt vast aan z'n idealen, en is niet te koop, - exact het tegenovergestelde van de huidige president, de heer T. 'Not me. Us!' Zelfs al wint Sanders niet, dan nog is er veel gewonnen!

Noot:

.1) Zie artikel in Newsweek: ‘Bernie Sanders is a democratic socialist, not a communist, here’s the difference’

https://www.newsweek.com/bernie-sanders-democratic-socialist-not-communist-heres-difference-1485478?fbclid=IwAR17qfJD9jCNmvXgmgdvkvoRbBSWBwHBxLm7wyPYdvvkDmA0TCxgFFW2NUo