Brexit, bloedige aanslag in Nice, poging tot staatsgreep in
Turkije: geen idee waar dit allemaal heengaat. Hebben deze gebeurtenissen iets
met elkaar te maken? Is er een ‘onderliggend patroon’? Of staan zij los van
elkaar?
Heb de neiging om deze gebeurtenissen met elkaar in verband
te brengen, maar dat kan puur optisch bedrog zijn, omdat ze toevallig kort na
elkaar plaatsvinden, in Europa of eraan grenzend, - afhankelijk van de vraag of
je Turkije tot Europa rekent of niet.
Bij dit soort gebeurtenissen moet ik toch denken aan
Huntington’s ‘Clash of civilizations’. Hoofdthema in het boek (dat velen
slechts kennen uit kreten, helaas) is de rol van identiteit in de politiek, en
met name in de internationale politiek. Identiteit wordt opgevat als antwoord
op de vraag: ‘wie ben ik?’ ‘Wie is het ‘wij’ waartoe ik mijzelf reken of
waartoe ik gerekend word?
In het geval van conflicten speelt identiteit een hoofdrol.
Dit komt tot uiting in de vraag: met wie identificeer ik mij? En: met wie
solidariseer ik me?
Volgens Huntington worden deze vragen na de Val van de Muur
(1989) anders beantwoord dan eerder. In de huidige wereld is beschaving het
ultieme antwoord op de identiteitsvraag geworden. (Westerse beschaving, Islamitische
beschaving, Chinese beschaving, etc). Bij een conflict binnen een beschaving is
de reactie geheel anders dan wanneer het conflict tussen mensen gaat uit
verschillende beschavingen, ook al leven ze in hetzelfde land.
Vanuit dit perspectief bekeken, zouden de recente
gebeurtenissen geduid kunnen worden als samenhangend en toch verschillend.
De Brexit is dan een voorbeeld van het eerste, namelijk als
een conflict binnen eenzelfde beschaving. Britten zijn door de Brexit niet per
se tot vijanden geworden van andere Europeanen; zij behoren immers tot dezelfde
beschaving. De Brexit is eerder een intern Brits probleem. Lastig voor de EU,
maar verder geen bron van solidariteitsconflicten.
Bij de aanslag in Nice speelt het tweede: de aanslagpleger
is weliswaar een Frans staatsburger, maar van Tunesische afkomst en daarmee
gerelateerd aan een andere beschaving, de Islamitische. De reactie is dus een
heel andere: namelijk het ‘wij’ van de slachtoffers (Europees) versus het ‘zij’
van de dader (Islamitisch). Identificatie en solidariteit zullen lopen langs
lijnen van beschaving, volgens Huntington. (Het is triest, maar niet te
ontkennen, dat de reacties heel anders zouden zijn geweest, wanneer de
aanslagpleger in Nice iemand van het Front National zou zijn geweest…)
Opmerkelijk is dat Huntington Turkije ziet als een land dat
er tussenin zit, tussen twee beschavingen in: Europees en/of Islamitisch. Atatürk
wilde van Turkije een seculier, Europees land maken; de Islamitische clerus
ziet dat anders, en richt zich eerder op het Midden-Oosten en verder, de
Islamitische wereld. Een gespletenheid dus. Het kan beide kanten op. Volgens
Huntington zal dit dubbele zich ook tonen in interne conflicten. En dat lijkt
nu te gebeuren bij de huidige poging tot staatsgreep: de hang naar de Islamitische
wereld (Erdogan) versus de hang naar Europa (een deel van de militairen, -
gesteund door een deel van de bevolking?).
Is dit een zinvolle duiding? En schieten we er iets mee op?
