De Franse Revolutie: het is voor ons waarschijnlijk nauwelijks nog voor te stellen hoe deze wereldschokkende gebeurtenis toen werd ervaren. Een eeuwenoude, van God gegeven orde, de monarchie, werd omvergeworpen, en vervangen door een volstrekt nieuwe orde.
Interessant om te zien hoe Hegel – als tijdgenoot – deze ingrijpende gebeurtenis probeerde te begrijpen. Hij was er zeer door geboeid (1). (Is Hegels eerste grote werk, de ‘Fenomenologie van de Geest’, denkbaar zonder deze moeder van alle revolutionaire gedachten & praktijken sindsdien?)
Wat ik waardeer in Hegel is zijn waardering van crises, en van het belang van het ‘negatieve’: de vernietigende tendensen/momenten in de geschiedenis, nodig om los te breken uit het oude en ruimte te scheppen voor vernieuwing, - en misschien geldt dat niet alleen het cultureel-maatschappelijke leven, maar ook het persoonlijke…. Geen ontwikkeling zonder crisis. En dat kan zover gaan dat hij de noodzaak inzag van de Jacobijnse ‘terreur’, tijdens de Franse Revolutie, in het begin althans, totdat het zijn ‘noodzaak’ kwijtraakte, en verwerd tot echte terreur.
Een ander interessant punt: ideeën over vrijheid moeten méér worden dan een idee, wil er werkelijk sprake zijn van vrijheid. En ook: er moeten voorwaarden worden gecreëerd voor vrijheid, wil het er ooit van komen. Dat gaat niet zonder actie.
Verder is zijn filosofie van de geschiedenis doortrokken van vertrouwen in het proces: het komt goed, ook al zullen er altijd duistere momenten zijn. Het zal nooit blijven zoals het is, maar de dynamiek gaat zigzaggend richting beter. En die dynamiek, evenals het proces, gaan de macht van het individu te boven; het is dus onnodig, want onmogelijk, om als individu de wereld te willen redden.
Hegel geloofde in de voortgaande ontwikkeling van menselijke vrijheid. En wat ontwikkelt zich dan? Het betreft de ontwikkeling van de (menselijke) geest in de geschiedenis.
Vragen die het bij mij oproept, - en ik geef toe, het zijn nogal grote vragen:
. Is het zinvol om de geschiedenis (nog steeds of opnieuw) te zien als een voortgaande ontwikkeling van menselijke vrijheid? Of: als ontwikkeling van de (menselijke) geest in de geschiedenis?
. Zo ja, ontwikkelt de geschiedenis zich dan op de wijze zoals door Hegel doordacht, d.w.z. dialectisch? Of hoe anders?
. Zo nee, hoe dan de geschiedenis op te vatten? Als een blind proces? Als een non-ontwikkeling richting nergens?
. Met andere woorden: bestaat er zoiets als een doel van de geschiedenis, of verloopt zij even blind, willekeurig en doelloos als de (natuurlijke) evolutie?
En als dit laatste het geval is, heeft het dan überhaupt zin om je bezig te houden met de geschiedenis (behalve om redenen van nieuwsgierigheid en vermaak)?
Noot:
.1) Zie: Harrison Fluss, Hegel on Bastille Day
Geen opmerkingen:
Een reactie posten