Stop met bombarderen, respecteer het belang van identiteit en trek nieuwe grenzen. Pleidooi voor een alternatieve oplossing voor het conflict in Irak/Syrië en de Islamitische Staat.

Met stijgende verbazing volg ik hoe in korte tijd Westerse landen tot een brede alliantie zijn gekomen met als doel de vernietiging van de Islamitische Staat (IS). Zal het werken? Het is niet de eerste keer dat het Westen heeft besloten om door middel van bombardementen een democratische vrede af te dwingen. Denk aan Afghanistan en Irak. Wat is ervan terecht gekomen?

Ook bij deze missie heb ik mijn vraagtekens. Wat maakt de IS opeens zo’n bedreiging? Er wordt zelfs gesproken over een bedreiging van de wereldvrede... In ieder geval wordt de bedreiging zo groot geacht dat tal van landen (inclusief Nederland) ten strijde trekken. Hoezo? En waarom nu opeens?

De onthoofdingen uitgevoerd door de IS zijn verschrikkelijk, maar rechtvaardigt dat het militaire ingrijpen dat nu gaande is? (Overigens verschillen de directe tegenstanders van de IS in de regio, m.n. de sjiitische Asaib al-Hak, slechts in het feit dat zij hun wreedheden niet publiek maken en op Youtube zetten.)

Duizenden zijn op de vlucht voor de IS, en dat is buitengewoon vervelend, maar zijn er niet reeds honderdduizenden gevlucht door het aanhoudende geweld in Syrië de afgelopen jaren? (Om van andere regio’s in de wereld, zoals in Afrika, maar te zwijgen.)

Er zijn honderden jongeren uit Westerse landen die de zijde van de IS hebben gekozen en er gaan vechten. De kans is groot dat zij getraumatiseerd dan wel wraakzuchtig of getraind in grote vijandschap terugkeren. Ongetwijfeld vergt dat grote waakzaamheid, maar is dat een reden om massaal ten strijde te trekken?

Ik zal niet ontkennen dat de IS barbaars is, maar wat maakt deze nieuwe entiteit in het Midden-Oosten nu opeens zó gevaarlijk, dat zoveel landen menen erop te moeten duiken, met uiterst zwaar militair materieel? Bij het versterken van een zwakke tegenpartij, zoals de Koerden, kan ik me nog iets voorstellen. Maar het 'vernietigen van de IS' (Obama)?? Vanwaar deze ultieme agressie?

Gelet op eerder nieuws kan ik niet anders zeggen dan dat de berichten over (reactie op) IS erg lijken op die over Al Qaida, met dit verschil dat IS het net iets anders aanpakt. Is er reden voor extra paniek? Ik zou niet weten waarom. Voor wat ik de afgelopen weken zie gebeuren, laat het Westen zich wel erg gemakkelijk provoceren tot actie, in vergelijking met eerdere situaties. Of heeft het andere motieven of bedoelingen die niet kenbaar worden gemaakt?

Ik blijf me verbazen. Mij ontgaat de goede, geloofwaardige reden voor het enorme tromgeroffel van de afgelopen dagen. Ik begrijp niet waarom de IS opeens het grote verschil maakt, in vergelijking met andere, veel grootschaliger gruwelijkheden. (Denk aan de oorlog van Assad tegen zijn eigen bevolking.) Waarin schuilt opeens het gevaar van de IS voor de wereldvrede? Nogmaals, ik zie het niet.

De vraag blijft: kan het anders? Is er een andere, vreedzamere oplossing voor het conflict in het hart van het Midden-Oosten? Is er een uitweg uit deze, steeds meer haat en geweld genererende oorlog? Ja, wanneer we ons niet laten intimideren door de propaganda van beide kanten, en nuchter kijken naar wat er gaande is. Mijn voorstel: stop met bombarderen, respecteer het belang van identiteit en trek nieuwe grenzen. Irrealistisch? Dat moet nog blijken.

In de ogen van buitenstaanders dreigen de wreedheden en het bloedvergieten in Irak-Syrië alles te reduceren tot één kolk van geweld en razernij. Maar hoe bizar het ook mag klinken, er zit patroon in de gewelddadigheden: het conflict speelt zich namelijk langs bepaalde lijnen af. En dat zijn lijnen van identiteit: Soennitisch, Sjiitisch en Koerdisch. Wordt het niet tijd om ons af te vragen wat daar de betekenis van is?

Het Westen lijkt er alles aan te doen om de oude landsgrenzen te herstellen, maar waarom eigenlijk? Alleen dictators wisten tot nu toe de diversiteit aan identiteiten binnen Irak en Syrië bijeen te houden. Nu hun macht is gebroken, is er niets meer dat de verschillende groepen binnen één land bijeen houdt, behalve een fictie uit het verleden, in het leven geroepen door Engelsen en Fransen in het begin van de 20^ste eeuw (het Sykes-Picotverdrag). Wie kan nog volhouden dat de eerdere landsgrenzen nog enige legitimiteit hebben? In de geschiedenis zijn grenzen nooit voor eeuwig gebleken. Waarom dan nu wel?

Waarom niet ernaar streven om het hele gebied van Irak en Syrië op te splitsen in drie zelfstandige landen langs lijnen van identiteit: Koerdisch, Sjiitisch, Soennitisch? Waarom de lijnen waarlangs gevochten wordt niet serieus nemen als grenzen die ergens voor staan en die voor de verschillende bevolkingsdelen ertoe doen? Zou daarmee niet een sterke aanjager van de vijandelijkheden de wind uit de zeilen worden genomen?

Achtergrondgedachte is de volgende. Identiteit blijkt het waard om voor te vechten. Zij staat voor gemeenschap en zorgt voor solidariteit. Wordt identiteit geen recht gedaan, dan zal de meest extreme groep zich opwerpen als de hoeder en voorvechter van die identiteit en alles naar zich toetrekken, - iets wat je nu met IS ziet gebeuren in het soennitische deel van Irak-Syrië. Wordt identiteit erkend, zich vertalend in een afgebakend grondgebied, dan verliest ook die extreme groep haar bestaansrecht, en komt er weer ruimte voor pluriformiteit (ook al is dat binnen de beperkte grenzen van een identiteit, - in dit geval de soennitische). Mate waarin recht kan worden gedaan aan pluriformiteit hangt af van de mate waarin men zich (niet) bedreigd voelt.

Overigens lijkt identiteit de belangrijkste blinde vlek te worden in (Westers) politiek denken. (Zie ook Nigeria en Oekraïne.) Alsof zij geen rol mag spelen. We kunnen het vervelend vinden, maar identiteit is nu eenmaal een belangrijke factor in de vorming van gemeenschappen, temeer daar identiteit en solidariteit sterk met elkaar samenhangen: je solidariseert je met degenen met wie je je identificeert. Identiteit is het collectieve antwoord op de vraag wie ik ben. Tot welk ‘wij’ behoor ik? Niemand ontkomt aan deze vraag, hoe gelaagd of veelzijdig het antwoord ook moge zijn. Bovendien raakt de kwestie van identiteit aan een basisbehoefte, nl erkenning. We willen erkend worden in wie we zijn en wel door de ander. Veel conflicten blijven onbegrijpelijk wanneer deze basisbehoefte niet wordt meegenomen.

Identiteit is op dit moment een van de belangrijkste thema’s in de politiek, - of zou het moeten zijn. We ontkomen er simpelweg niet aan. Het negeren leidt gemakkelijk tot beleid dat rationaliteit als richtlijn heeft, - iets waar niemand warm voor loopt en waardoor gevoelige kwesties niet onder ogen worden gezien. In conflictsituaties zal het rationeel negeren van het belang van identiteit leiden tot oplossingen die het geweld en bloedvergieten eerder zullen vergroten dan verminderen (zoals nu aan het gebeuren is in Irak-Syrië). De identiteitskwestie laat zich niet het zwijgen opleggen door bombardementen. Integendeel, de reactie zal slechts extremer worden. Geweld is de ultieme manier om respect en erkenning af te dwingen waar deze systematisch worden onthouden. Waarom wordt er in het zoeken van een oplossing voor de conflicten in Irak-Syrië geen rekening gehouden met het belang van identiteit?

Daar komt bij dat in de berichtgeving veel aandacht uitgaat naar de ideologie van de IS, maar wat wil de bevolking? De ideologische soep wordt extreem opgediend, maar wordt nooit zo heet door de bevolking gegeten, laat staan lekker gevonden. Het is slecht voorstelbaar dat de hele bevolking achter de extremistische politiek staat. Zullen de verschillende bevolkingsgroepen in Irak-Syrië nog bereid zijn tot bloedige vijandelijkheden wanneer een driedeling in het vooruitzicht wordt gesteld? De meeste burgers zullen vrede willen, om het dagelijks leven weer op te pakken, te gaan werken, kinderen naar school etc.

In plaats van met nog meer geweld het conflict te willen beslechten, zou het beter zijn wanneer het Westen de moed opbracht om oude dogma’s over landsgrenzen en multireligieus samenleven op te geven, zodat er ruimte komt voor pragmatische oplossingen. Deze zouden om te beginnen de identiteitskwestie serieus moeten nemen, ook wanneer dat niet strookt met het politieke streven van Westerse landen binnen hun eigen grenzen. Het Midden-Oosten is op dit moment niet gebaat bij Westerse verworvenheden op het gebied van multireligieus samenleven. Het is gebaat bij erkenning van verschillen langs de identiteitslijnen die nu het conflict bepalen.

Kortom, het Westen zou van gewelddadige inmenging moeten afzien en het initiatief nemen tot het herzien van grenzen in de conflictgebieden, waarbij identiteit en solidariteit zoals beleefd door de betrokken bevolkingsgroepen leidraad is. Alleen zo kan een stap gezet worden naar pacificering van de regio. Zo niet, dan zal het geweld slechts pauzes kennen en telkens weer oplaaien, met mogelijke uitbreiding naar het Westen.

Mocht de lezer de argumentatie voor deze alternatieve oplossing niet overtuigend vinden, dan ben ik benieuwd naar het waarom. Wat kunnen redenen zijn die tegen haar pleiten?