Op Twitter las ik de onderstaande analyse van Hendro Munsterman, journalist en theoloog, schrijvend voor het Nederlands Dagblad. Verhelderend, wat mij betreft.
Wat drijft Poetin en hoe rechtvaardigt hij zijn acties? Over zijn persoonlijke motieven kan veel gezegd worden, maar minstens zo belangrijk is hoe hij zijn acties rechtvaardigt, aangezien dat ook weerklank vindt bij een groot (?) deel van de Russische bevolking – of niet.
Was Poetin maar simpelweg een rücksichtslose crimineel, dat zou het een stuk eenvoudiger maken. Maar zo simpel ligt het niet, helaas; er speelt veel meer. En dat maakt de oorlog in Oekraïne complex, ook om deze strijd te winnen.
Poetin gedraagt zich als een oorlogsmisdadiger, maar dat betekent niet dat hij er geen rechtvaardiging voor heeft. En waar bestaat deze rechtvaardiging uit? Uit een religieus-politieke ideologie die alles met identiteit te maken heeft, in de combinatie van een volk – het groot-Russische – en een kerk: de Russisch-Orthodoxe. Binnen deze ideologie hoort de Oekraïne daarbij, zowel wat betreft volk als kerk.
Hoe hierop te antwoorden? Minstens vereist het ook een ideologische stellingname onzerzijds, en dan denk ik met name aan Europa. (Kort gezegd: bevestigen we religieuze of nationalistische identiteitspolitiek? Of staan we voor andere waarden? Wat willen we hooghouden in Europa?)
In ieder geval is het zaak de tegenstander goed te kennen, wil je van hem kunnen winnen. (In de woorden van Sun Tzu: ‘If you know the enemy and know yourself, you need not fear the result of a hundred battles.’ En omgekeerd: ‘If you know neither the enemy nor yourself, you will succumb in every battle.’)
Hieronder wat Munsterman zegt over de religieus-politieke ideologie van Poetin en de rol daarin van de Russisch-Orthodoxe kerk. (1)
........
ANALYSE: MOSKOU ALS HET ‘DERDE ROME’ EN HAAR OBSESSIE MET OEKRAÏNE
Waarom valt de Russische president Putin Oekraïne binnen en waarom steunt de Russisch-Orthodoxe kerk hem? Dat snap je pas als je de religieuze wortels van het conflict snapt. Zonder die in ogenschouw te nemen komt er namelijk ook geen oplossing.
De obsessie van de Russische president Vladimir Putin met Oekraïne heeft niet alleen met zijn eigen psychologie en geopolitieke strategie te maken, maar vooral ook met de Russische identiteit. En die is voor een belangrijk deel religieus bepaald.
Deze identiteit vindt haar wortels - en hier ligt de kern van het probleem - niet in Moskou, maar in Kiev. Daar werd in de 10e eeuw prins Vladimir christelijk gedoopt. Daar liggen de wortels van Rusland, van het orthodoxe geloof in wat nu Rusland, Oekraïne en Belarus is.
Wanneer Oekraïne dan ook wegdrijft uit de Russische invloedssfeer, wordt de navelstreng van Rusland doorgeknipt, zowel voor kerk als staat. Met als gevolg een identiteitscrisis, want beide volkeren (Russen en Oekraïeners) 'komen uit hetzelfde doopvont'.
Religie en politiek lopen in orthodoxe landen sowieso vaak gelijk op en door elkaar (zie bijvoorbeeld Servië, Belarus). Wat Kiril droomt voor zijn kerk (en dus voor zijn land), hoopt Putin voor zijn land (en dus voor zijn kerk).
Putin gebruikt dan ook heel bewust een religieuze argumentatie als hij op 24 februari de ‘volksrepublieken’ Donetsk en Luhansk als onafhankelijke staten erkent, als voorbereiding op zijn inval in Oekraïne.
Even een belangrijk stapje terug: - In 1991 werd Oekraïne als land onafhankelijk en scheidde zich af van de Russische Federatie. - In 2018 werd in Kiev een nieuwe, onafhankelijke, nationale, Oekraïens-Orthodoxe Kerk opgericht, onafhankelijk van het patriarchaat van Moskou.
In 2019 erkende de patriarch van Constantinopel, het erehoofd van de Oosters-Orthodoxe Kerken, de onafhankelijke Oekraïens-Orthodoxe Kerk.
De Orthodoxe Kerk (met Constantinopel symbolisch aan het hoofd, maar patriarch Bartholomeüs I heeft geen macht of autoriteit over de andere kerken) bestaat uit 14 Orthodoxe (veelal nationale) kerken. Of 15, als je deze nieuwe Oekraïens-Orthodoxe Kerk erbij telt.
Voorlopig is deze nieuwe kerk alleen erkend door de kerken van Constantinopel (= Istanboel), Alexandrië, Athene, Cyprus. De andere 10 kerken wijzen de onafhankelijkheid stellig af (bv. Servië), of houden zich wijselijk op de vlakte in het conflict tussen Moskou en Constantinopel.
De nieuwe, onafhankelijke Oekraïens-Orthodoxe Kerk kijkt uitdrukkelijk naar het Westen. Zo zijn er plannen om niet de door Moskou gehanteerde datum voor Kerstmis te blijven handhaven, (7 januari), maar over te stappen op de Westerse datum van 25 december.
Deze nieuwe onafhankelijke kerk heeft weliswaar (nog) minder parochies en priesters dan de onder Moskou vallende kerk in Oekraïne, maar heeft wel de voorkeur van de meerderheid van de Oekraïense bevolking. Al voordat Rusland Oekraïne binnenviel.
Maar de Moskougetrouwen verzetten zich. Toen patriarch Bartholomeüs I van Constantinopel in augustus 2021 Kiev bezocht t.g.v. de 30e verjaardag van de onafhankelijkheid van Oekraïne, organiseerde de pro-Russische kerk grote protesten.
Daar komt bij dat het patriarchaat van Moskou pas in 1589 als onafhankelijke kerk is erkend. Door Constantinopel nota bene. Een laatste loot aan de stam. Maar wel verreweg de grootste: 150 miljoen van de 220 miljoen orthodoxe christenen ter wereld vallen onder Moskou.
Daardoor voelt Moskou zich - ondanks het feit dat het een nakomertje is - sterk. De oudste patriarchaten hebben, met name door islamitische veroveringen in plaatsen waar het christendom traditioneel in de meerderheid was, veel aanhang verloren en zijn minderheidskerken geworden.
Contstantinopel bijvoorbeeld, (het 'tweede Rome' sinds de 11e eeuwse scheiding tussen de Westerse en de Oosterse kerk), telt nog maar een paar duizend gelovigen. In Rusland leidt dat bij sommigen tot de overtuiging dat het orthodoxe geloof door Moskou gered wordt.
Toen het Russische leger vorige week de aanval inzette keken velen dus ook verwachtingsvol naar Kiril. Wat zou hij doen? En inderdaad: hij steunde de religieus-politieke ideologie waarvan Putin zich bedient voor zijn oorlogshandelingen goed te praten.
Tot verrassing van velen verzette zelfs de onder Moskou vallende metropoliet in Oekraïne zich tegen de inval, en dus tegen Putin, en dus tegen Kiril. Deze kerk is normaal gesproken pro-Russisch, maar de wind ging ineens door de inval draaien.
Ondertussen ontmoet patriarch Kiril ook groeiende interne weerstand, zowel van zijn eigen priesters in Rusland, als van de onder hem vallende Oekraïense priesters.
Dat deze Russisch-Orthodoxe geestelijken niet alleen oproepen tot een onmiddellijk staakt het vuren, maar ook het zelfbeschikkingsrecht van de Oekraïense bevolking onderstrepen is tegen het zere been van Kirils ideologisch-religieuze droom van het 'herstel' van groot-Rusland.
Om het nog erger te maken: het imperialistische denken van Putin en Kiril heeft gevolgen tot in Afrika. Daar is de Russisch-Orthodoxe Kerk begonnen met het binnenhalen van Afrikaanse orthodoxe priesters en kerkgebouwen. Tot woede van de patriarch aldaar.
Inderdaad: de wereld is complex. Daarom hebben we kranten, serieuze media en journalisten nodig die iets van de complexiteit beschrijven en analyseren.
En: in Westerse samenlevingen waar antennes voor religie en de invloed ervan op het menselijk samenleven verdwijnen is een krant die daar bewust wel oog voor heeft een zegen. Omdat 84% van de wereldbevolking religieus is. Of je het nu leuk vindt of niet.
......
Noot:
.1) Het artikel zit achter een paywall. Bovenstaande tekst heb ik van Twitter.
Moskou als het ‘Derde Rome’ en haar obsessie met Oekraïne
Geen opmerkingen:
Een reactie posten