De oorlog in Oekraïne blijkt ideologischer dan aanvankelijk leek. Poetin begaat gruwelijkheden in buurland Oekraïne, maar ziet zichzelf als redder van de ‘Russische ziel’, met Rusland als het ‘derde Rome’. (1)
Het is opnieuw religie die de strijdtrom slaat. En dat is opmerkelijk, in Europese ogen althans.
De strijd tegen ISIS – u weet wel, enkele jaren geleden, vóór corona – was een strijd tegen religieus geïnspireerde lieden, met radicaal-islamitische opvattingen. Ook de burgeroorlogen in Irak en Syrië verliepen langs religieuze lijnen: soennieten versus sjiieten.
Deze conflicten in het Midden-Oosten lijken enigszins te zijn beslist, of geluwd, met als laatste wapenfeit: de zegetocht van de Taliban in Afghanistan. Wij – d.w.z. Europa – dachten ervan af te zijn: geen betrokkenheid meer in religieus gemotiveerde conflicten. (Met China kunnen we prettig economisch en militair aan de slag; geen religie in het spel.)
En dan is er opeens Poetin die Oekraïne binnenvalt, zich rechtvaardigend met een politiek-religieuze ideologie. En zoals meerdere Rusland-watchers vertellen: zijn verhaal is allerminst nieuw. Poetin vertelt hij al jaren (1), en hij handelt er ook naar (2).
Hoe komt het dat wij – in Europa – dat politiek-religieuze verhaal niet hebben gehoord? Dachten we nog steeds aan Rusland in Sovjet-termen? Niet meer marxistisch, okay, maar toch nog wel materialistisch en seculier. Of is ideologische motivatie onze blinde vlek geworden, aangezien ‘wij’ menen dat mensen nu eenmaal eerst en vooral uit zijn op welvaart en welzijn, en dat de rest bijzaak is of een puur persoonlijke aangelegenheid?
Hoe dan ook, we zullen ons beeld bij moeten stellen.
Vanuit het Russisch-Poetin perspectief is er eerder sprake van een kruistocht, dan van een veroveringsoorlog. Met Kiev als Jeruzalem.
Kruistochten: Europese middeleeuwers gingen, daartoe opgeroepen door de paus, het Heilige Land terugveroveren op ongelovigen. Is het nu anders?
En ja, ook deze kruistocht maakt veel slachtoffers – evenals zijn Middeleeuwse voorgangers.
Kan Poetin dergelijke slachtingen rechtvaardigen? Waarschijnlijk wel. Heilige oorlogen spelen zich niet louter af op menselijk niveau. Er zijn namelijk hogere, goddelijke waarden & waarheden in het geding.
Daarvoor hoeven we niet naar de Islam te kijken. Ook in eigen huis zijn er ondersteunende argumenten voor te vinden, zij het op microniveau.
Een bekend voorbeeld is Kierkegaard in zijn boek ‘Vrees en beven’. Hierin vraagt hij zich af of de bereidheid van Abraham om zijn zoon Izaäk te offeren te rechtvaardigen valt. Waar Kierkegaard op uitkomt is dat het ‘ethisch’ gezien misdadig was van Abraham om zijn zoon te willen offeren, maar dat het ‘religieus’ gezien begrijpelijk in z’n onbegrijpelijkheid was, want een daad van geloof. Ingaan op een goddelijk verzoek is van een andere orde.
Als we dit uitvergroten naar de situatie in Oekraïne, dan is goed voorstelbaar dat Poetin – met steun van de patriarch van de Russisch-Orthodoxe kerk – meent dat het ethisch gezien wellicht misdadig is om onder een broedervolk veel slachtoffers te maken, maar dat het religieus gezien te rechtvaardigen valt. Want: de Russische ziel dient gered, en daarmee eigenlijk de ziel van het Christendom überhaupt.
Vraag is: hoe gaan wij – in Europa – hiermee om? Wat is ons antwoord op Poetin’s kruistocht, niet alleen economisch (sancties) en militair, maar ook ideologisch? Waar staan wij voor? Waar staan we voor op? In Europa ideologische neutraliteit belijden betekent nog niet dat de rest van de wereld zich daaraan houdt.
Ik stel deze vraag omdat ik er zelf nog geen antwoord op heb, maar meen dat we er wel over na dienen te denken, willen we gemotiveerd blijven in de strijd tegen de Russische agressie, én om Europa te versterken!
Het is voor mij overduidelijk dat Poetin niet zal zwichten voor financieel-economische sancties en dat hij zal doorzetten, ondanks slachtoffers aan beide zijden, juist omdat hij zich gesterkt weet door een politiek-religieuze ideologie. Wat motiveert ons om de strijd vol te houden? De publieke opinie - en dus steun - heeft een korte spanningsboog, zeker voor iets dat niet naast de deur is; en dat weet men in Moskou ook.
Wil Poetin heel Europa platleggen?
Waar ik voor wil waken is Westerse zelfoverschatting, alsof alles om ‘ons’ draait, ook in de motivatie en doelen van de tegenpartij. Dat levert niets op, behalve onterechte angst, verkeerde inschattingen, en vervolgens contraproductieve acties.
Er dreigt nu hetzelfde te gebeuren als eerder in de strijd tegen ISIS. Ook toen dachten velen dat het ISIS erom te doen was om het Westen te bestrijden. Maar zo denken betekent simpelweg: niet los kunnen komen van het eigen perspectief. Het ging ISIS eerst en vooral om het vestigen van een islamitisch kalifaat. En dientengevolge bestreed het het Westen, en wel in zoverre ‘wij’ dat streven in de weg zaten, - niet om ‘ons’ te bestrijden.
Hetzelfde geldt voor de oorlog in Oekraïne: Poetin streeft naar een groot(s) Rusland, en in zijn ogen is dat inclusief Oekraïne. Dat is zijn hoofddoel in dit conflict; niet om heel Europa te veroveren – deze gedachte kan alleen opkomen bij mensen die menen dat alles om ‘ons’ draait.
Een andere versie van dit soort denken is om Poetin puur en alleen als ‘gek’ of als ‘misdadiger’ neer te zetten. Natuurlijk kunnen de Russische acties als misdadig worden gekarakteriseerd – zij verwoesten tal van levens, steden, etc. -, maar in de ogen van Poetin is het woord ‘misdadig’ niet van toepassing. Wat zegt dat? (Net zomin als dat ISIS zichzelf zag als een ‘terroristische’ organisatie. Natuurlijk zagen ISIS-strijders zichzelf niet als ‘terroristen’; als ze dat wel zouden doen, zouden ze er wellicht mee stoppen.)
Vreemd genoeg blijkt inlevingsvermogen geheel te verdwijnen zodra er sprake is van oorlog. Alsof een poging doen om de tegenstander te begrijpen betekent dat je met zijn acties instemt. Wat mij betreft is het tegendeel het geval: alleen door de tegenstander te begrijpen kun je hem het beste bestrijden.
Noten:
.1) Beatrice de Graaf over waarom Poetin Oekraïne aanvalt (‘Op 1’, 4-3-22)
.2) In 2016 bezocht Poetin de ‘heilige’ berg Athos, waar sinds 1054 een orthodox spiritueel centrum is gevestigd. Kirill van Moskou, geestelijk leider van de Russisch-Orthodoxe kerk was ook een van de aanwezigen. Tijdens de kerkdienst mocht de president plaatsnemen in de sta-troon die was voorbehouden aan de Byzantijnse keizers.
Ik denk dat je niet moet onderschatten wat het effect is van een dergelijk ritueel, ook voor de persoon zelf.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten