Wat bracht de pest teweeg? Uiteraard niet om de coronavirusepidemie voor te stellen als een soort pestepidemie, maar om eens een vergelijking te treffen met wat zich in de 14deeeuw afspeelde in Europa. De pest heerste van 1347 tot circa 1352. Een derde van de bevolking bezweek aan de Zwarte Dood. (1)
Een opvallend verschil: van wie of wat wordt ‘verlossing’ verwacht van de epidemie? Nu verwachten we het van de medische wetenschap (een vaccin) en hygiënische maatregelen (quarantaine, mondkapjes, e.d.). Toen namen mensen hun toevlucht tot het geloof (ascese, boetedoening, zelfkastijding), óf het tegenovergestelde: feesten, zuipen, e.d. Of ze namen de vlucht, met als mogelijk gevolg: een verdere verspreiding van de ziekte. En wat ook gebeurde: een zondebok werd aangewezen (in die tijd: Joden), inclusief wilde verhalen en vervolging.
In vijf jaar tijd stierf in Europa een derde van de bevolking: tussen de 25 en 50 miljoen mensen. Het duurde enkele eeuwen (tot begin 1600) voordat het bevolkingspeil terug was op het niveau van vóór de pest. Ook werden politieke en sociaal-economische verhoudingen fors ontwricht. (Niet alleen maar negatief, maar ook met enkele positieve gevolgen: lijfeigenschap verdween, en de positie van vrouwen verbeterde.) De impact was dus enorm.
Een ander belangrijk verschil met de tijd van de Zwarte Dood is dat wij mogelijke gevolgen kunnen voorzien en dat we ons erop kunnen instellen, om een catastrofe te voorkomen, - iets wat nu volop gebeurt. Het is zelfs het voornaamste nieuws: de kans op verspreiding van het virus. Wanneer het nog niet is aangetroffen, wat te doen om dat alsnog te voorkomen? Hoe geheel voorbereid te zijn? En als het dan toch gebeurt, welke scenario's zijn dan mogelijk? (Het is een perfecte illustratie van wat Ulrich Beck ‘risicomaatschappij’ noemt. (2))
Catastrofe? Er zijn wereldwijd tot nu toe circa 2500 doden gevallen door het COVID-19 virus - een fractie van het aantal griepslachtoffers jaarlijks - , en toch is de hele wereldeconomie al van slag. Beurzen zijn fors gedaald. Grenzen gesloten. Toeristenindustrie zakt in. Sportevenementen die niet doorgaan. Etc.
Ben benieuwd wat de gevolgen nog zullen zijn, wanneer het COVID-19 virus verder om zich heen gaat grijpen, in Europa en elders. In onze tijd van maakbaarheid en controle wordt er alles aan gedaan om verspreiding in te perken, ‘containment’. Keerzijde: grote kans op schrik, angst en paniek, wanneer dat niet lukt. Niet alleen sociaal, ook economisch.
Een tijdje geleden was ik begonnen in ‘De pest’ van Camus. Ik kwam er toen niet ver in, vooral vanwege een uiterst beroerde vertaling. De afgelopen weken heb ik het boek weer opgepakt. Biedt het enig inzicht in het proces dat gaande is? Een aardig boek, maar het lijkt weinig te maken te hebben met een dodelijke epidemie (zoals de pest), en met wat zij aanricht in een samenleving. Ook wat betreft psychische gevolgen blijft het boek tam.
Persoonlijk kan ik vinden dat de risico’s niet groot zullen zijn, maar wat te doen als een collectieve psychose losbreekt? Zullen er opnieuw zondebokken worden aangewezen? Komt er een nieuwe bankencrisis? Hoeveel onzekerheid kunnen we aan?
Ben nog geen berichten tegen gekomen waarin de epidemie wordt voorgesteld als een ‘straf van God’, zoals in de Middeleeuwen, maar je weet maar nooit wat er nog op gaat duiken. (3)
Noten:
.1) Een artikel uit het Historisch Nieuwsblad: ‘De pest besmette en doodde miljoenen mensen’
.2) Zie bijvoorbeeld: ‘Living in and coping with world risk society’ https://www.youtube.com/watch?v=PeKiD5JLGIE
.3) De religieuze reflex is zeker nog niet verdwenen, getuige de boodschap van leiders van een kerk in het Zuid-Koreaanse Daegu, waar ruim 300 kerkleden besmet bleken te zijn met het coronavirus: '"The church leaders have told us that this is a test by the devil as he is jealous of the expansion of our church and I believe that is the case," said one of the church's members.' (Zie: https://www.theguardian.com/world/2020/feb/22/south-korea-tests-coronavirus-thousands-religious-sect-members )
Geen opmerkingen:
Een reactie posten