Stedelijk Museum, Amsterdam Magisch Centrum. Of: de saaiheid van actiekunst

Gisteren bezocht ik voor de tweede keer de expositie ‘Amsterdam Magisch Centrum’ in het Stedelijk Museum. De eerste keer viel tegen, en dat was nu niet anders. 

Meer dan een nostalgische terugblik is de uitstalling niet. Sommige dingen zijn herkenbaar, maar er wordt nauwelijks een sfeer opgeroepen. Vitrines met tijdschriften, affiches aan de witte muur, keurige video-opstellingen: hoe stoffig wil je het hebben... En dat over de roerige jaren '60! Magisch? Als vormgever had ik me wel wildere zalen kunnen voorstellen, inclusief kraakpanden, een joint, wierook, rondslingerende condooms en traangas.

Het vergt erg veel verbeelding mijnerzijds om de lading die de tentoongestelde dingen en documenten toen hadden, weer tot leven te wekken. Wat ik zie mist de kracht - uit zichzelf - om mij mee te nemen naar iets dat ook voor een kijker van nu relevant zou kunnen zijn. Ligt het aan de opstelling, of (ook) aan het beeldmateriaal uit die tijd?

De kunst die werd gemaakt, gerelateerd aan de tumultueuze ontwikkelingen van de jaren ’60 in Amsterdam, is met de blik van nu gewoon ontstellend saai, - curieus maar saai. Niet meer dan een tijdsdocument. Kunst als actiemiddel, ingezet in de strijd van toen. Niets van wat ik zie uitgestald overstijgt de tijdgebondenheid ervan. Is dat het lot van alle actiekunst?

Met de blik van actiekunst loop ik door de andere zalen in het Stedelijk Museum. Zoals ‘Freedom of movement’: aangekocht werk van diverse kunstenaars rondom het recht van een individu om te reizen. Ik proef eenzelfde ‘spirit’ als ik zojuist heb gezien, zij het beter vorm gegeven dan de actiekunst in de jaren ’60. Het weet me niet echt te raken. Alsof ik naar uitvergrote illustraties bij een tijdschriftartikel over het thema sta te kijken…

Klopt het dat een flink deel van hedendaagse kunst een vorm van actiekunst is? Artistiek engagement, omdat het ‘moet’?

Wat lijkt te ontbreken is een gemeenschappelijke ‘zaak’. Migratie, vreemdelingenhaat, culturele identiteit, intolerantie, repressie: als thema voor kunst komt het me nogal goedkoop over, en belerend, compleet met uitleg. Alsof het museum een onderafdeling is geworden van pastoraal werk, - geseculariseerd, uiteraard. Wie wordt hierdoor aangesproken? Of is het bedoeld voor de gegoede burgerij die alleen op deze manier, in een even afgeschermde omgeving (het museum) als hun eigen leven, in aanraking komt met ellende etc elders in de wereld? 

Actiekunst om de nieuwe bourgeoisie (om in de terminologie van de jaren '60 te blijven) het gevoel te geven dat ze toch goed bezig zijn, en wel door zich in een museum lastig te laten vallen door het rumoer van buiten de muren. Actiekunst als bourgeoiskunst: geweldig! En vergeet niet om te kijken naar hoe het allemaal is vormgegeven! Zelfs het actiemiddel is gemusealiseerd.

In de jaren ’60 stond er iets op het spel dat iedereen aanging, ook wanneer je je ertegen verzette: idealen, emancipatie, Dolle mina, bestrijding van sociale ongelijkheid, etc. Beeldend werk werd als middel geheiligd door een herkenbaar, verheven doel. Hedendaagse kunst is zelfs als actiemiddel oninteressant, doordat het doel er in een bijlage bij moeten worden uitgelegd…

In Sinterklaas geloven en het ‘bedrog’ ontdekken, als waardevolle ervaring

Er zijn mensen die vinden dat we moeten ophouden met kinderen te laten geloven in Sinterklaas, omdat je hen in iets laat geloven dat niet bestaat. (1) Ik ben het daar niet mee eens. Mij lijkt het een hele waardevolle ervaring om te ontdekken dat je lange tijd in een verhaal kunt geloven, verteld door volwassenen die je vertrouwt, en dat dan blijkt dat het verhaal een mythe is, of een verzinsel. 

Het ontdekken van het ‘bedrog’ zou kunnen maken dat kinderen kritischer worden naar andere verhalen, verteld door volwassenen die hun vertrouwen proberen te winnen, terwijl bij nadere beschouwing blijkt dat het mythen of verzinsels zijn. Ik denk aan reclame en aan godsdienstige verhalen. Er zit misschien een kern van waarheid in, maar het verhaal zoals het verteld wordt, dien je niet letterlijk te nemen. 

Ik ben er dus helemaal vóór om het verhaal van Sinterklaas en zijn Pieten te handhaven, maar met een vervolg: later, wanneer kinderen méér te maken krijgen met verhalen die misleidend zijn wanneer je ze (te) letterlijk neemt. Zoals je ooit in Sinterklaas geloofde die niet blijkt te bestaan, zo zou dit of dat (nader in te vullen) verhaal ook wel eens anders kunnen zijn dan ‘ze’ je proberen wijs te maken. Ter bevordering van kritisch bewustzijn!

In Sinterklaas geloven en het ‘bedrog’ ontdekken is dus een uitstekende gelegenheid om iets te leren over cultuur en over het (te) letterlijk nemen van de verhalen die erin rond gaan. Het zou jammer zijn wanneer we kinderen deze ervaring zouden onthouden. ;-)

Noot:

.1) Zie bijvoorbeeld het pleidooi van dominee Gremdaat: ‘Zwarte piet bestaat niet…’

https://www.youtube.com/watch?v=tYjfv4t-PIM&feature=youtu.be&fbclid=IwAR31D0sLOIOG8SPGmSx-VyB7wmA4ZREz0zBU_RXEeEJa-FGZbU2aClKlvDA

De mens is het dier een ramp

Het zit niet mee in deze tijd, vooral als je iets verder kijkt dan de neus van individueel welzijn. Er is niet alleen klimaatverandering en de opkomst van hard/extreem rechts (Trump heeft er weer een maatje bij in Brazilië); er is ook de massale uitroeiing van diersoorten. (1)

Over het menselijk aandeel in klimaatverandering valt nog enigszins te twisten (er kunnen ook andere factoren in het spel zijn). Over de massale uitroeiing van diersoorten valt niets te twisten: wij mensen zijn de enigen die ervoor verantwoordelijk kunnen worden gesteld. En dat moeten we dan zelf doen. 

Hoe gaan we dat doen?

Voorstel:

. Ophouden met de meest rampzalige leus van de afgelopen decennia, namelijk: ‘Verander de wereld en begin bij jezelf’. Hoe nobel deze leus ook mag klinken, praktijk is dat de meesten nooit één stap verder komen dan zichzelf.

. Meedogenloos kritisch kijken naar het antropocentrische gehalte van de meeste filosofieën, godsdiensten en andere levensbeschouwingen. Van monotheïsme tot existentialisme, en nog veel meer -ismes: we geven onszelf al eeuwen-, ja millennia-lang een weldoordachte pluim voor hoe goed we voor onszelf zorgen, zonder enig oog voor het lot van andere levende wezens.

. Werken aan alternatieven die meer dan ons eigen welzijn op het oog hebben.

Noot:

.1) Zie artikel ‘Humanity has wiped out 60% of animals since 1970, major report finds' (Guardian, 30-10-18)

https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/30/humanity-wiped-out-animals-since-1970-major-report-finds

Welkom in een gebroken eeuw, de onze...

Op Youtube circuleert een video die mij er weer eens kort en krachtig aan herinnerde dat er het een en ander aan de hand is, en dat wij mensen daarin een hoofdrol spelen. Hij heet ‘Welcome in the 21st Century’. (1)

De video presenteert de wereldsituatie, gezien door de ogen van een jonge man met zijn hele leven nog voor zich. Maar hoe rooskleurig ziet dat eruit? ‘To me I am a human being who’s trapped in a broken century.’ 

Toenemende ongelijkheid. Kapitalisme, competitie en industriële revolutie. Corruptie en verafgoding van idiotie. Vernietiging van onze biotoop, de natuur, aarde. Conflicten geïnspireerd door nationalisme en religie. Hebzucht en consumptie boven alles, terwijl elders onrecht, hongersnood en geweld heersen. Et cetera. ‘As a species we are not headed in the right direction.’

Sure, het is niet het hele verhaal; er gebeuren ook andere dingen, positieve en hoopgevende. Maar niet ontkend kan worden dat er ontwikkelingen zijn die een zwaar stempel zetten op de komende jaren. ‘Welcome to the 21st century!’

Heb zelf een zoon van 12. Ik word niet vrolijk van het vooruitzicht… 

De vragen die in de video worden opgeroepen maken het (me) niet gemakkelijk. Veel nuchtere vragen.

En inderdaad: ‘If you haven’t noticed the problem, then you haven’t been paying attention.’

Hoe mijn houding te bepalen in al deze turbulentie? Wat te doen?

Noot:

.1) De video lijkt niet door iedereen te worden geapprecieerd. (Op Facebook is hij ondertussen gecensureerd. Bizar, want de video is ongevaarlijk om naar te kijken; geen virus, en evenmin gewelddadig of iets dergelijks ;-) .

De video is op het web gezet door Isa Alfaraj, en door Manav Ukani (en misschien ook nog wel door iemand anders). De video duurt circa 5.30 m.

Onder andere te zien op:

https://www.youtube.com/watch?v=L9VNWPP6Ris

Europese verkiezingen. Wat is het links-progressieve antwoord op rechts-populisme en Bannon?

Mei volgend jaar zijn er verkiezingen voor het Europese Parlement. Verkiezingscampagnes zijn in de maak, politieke messen worden geslepen. Met name ‘rechtse volkspartijen’ (je kunt het ook ‘rechts-populisme’ noemen) zijn druk in de weer, onder leiding van Steve Bannon, zo lijkt het. (1) 

Bannon was adviseur van Trump, en heeft een belangrijke (sommigen zeggen een doorslaggevende) rol gespeeld in het verkiezingssucces van de huidige baas in het Witte Huis, o.a. door hem een ideologie verschaffen. 

Onder leiding van Bannon gaan rechts-nationalistische partijen in EU samenwerken, en hij meent dat het een groot succes gaat worden. Daartoe heeft hij ‘The Movement’ opgezet.

‘Bannon is convinced that the coming years will see a drastic break from decades of European integration. “Right-wing populist nationalism is what will happen. That’s what will govern,” he told The Daily Beast. “You're going to have individual nation states with their own identities, their own borders.”

The grassroots movements are already in place waiting for someone to maximize their potential. “It will be instantaneous—as soon as we flip the switch,” he said.’

Wanneer je het artikel (1) leest, lijkt er sprake te zijn van een forse beweging die flink aan de weg gaat timmeren. Voor Bannon is hetgeen nu gebeurt in Italië voorbeeld voor de rest van Europa.

‘Bannon sees Salvini as a model for his future Movement partners to follow. “Italy is the beating heart of modern politics,” he said. “If it works there it can work everywhere.”’

Hoe hierop te antwoorden?

Het opmerkelijke is dat Bannon niet zomaar in het rechtse plaatje past. De vijand van (traditioneel?) links is ook zijn vijand: namelijk het mondiaal opererende kapitalisme, de financiële wereld en corporate business, plus de politici die dit verdedigen, - door hem de ‘party of Davos’ genoemd, oftewel ‘the establishment’. 

Een van zijn andere vijanden is Soros, die met zijn ‘Open Society Foundations’ wereldwijd ‘largely liberal causes’ ondersteunt: ‘He’s evil but he’s brillant’. Bannon neemt een voorbeeld aan hem, zij het ter promotie van ‘right-wing populist nationalism’.

Verder is opvallend hoe Bannon omgaat met benamingen die eerder bedoeld waren als diskwalificaties en afschrikkers, zoals ‘nationalisme’, ‘populistisch’ en ‘racist’. Hij zet ze om tot geuzennaam, en reframet daarmee de hele discussie…

Ben benieuwd hoe linkse en progressieve partijen in Europa op deze ontwikkelingen gaan reageren. Laten zij zich hun vijand (het mondiaal opererende kapitalisme, etc) afnemen door Bannon en zijn  ‘Movement’? En zo niet, hoe gaan zij zich dan profileren? Gaan zij het Europese project verdedigen/ versterken/ bijsturen, en zo ja, hoe?

Het wordt tijd dat we Trump laten rusten en ons gaan afvragen wat we met Europa willen!

Overigens:

Wanneer je door de bril van Bannon naar de politiek van zijn belangrijkste leerling, Trump, kijkt (en dus niet naar de schandalen; die zijn pure afleiding), dan wordt veel ervan duidelijk: een cultureel en economisch nationalistische agenda. (En dan moet je ‘nationalistisch’ niet betrekken op een land, maar op een volk, - wat het in het Engels ook betekent: ‘nation’, niet alleen land, maar (en vooral) volk.)

Het verheldert ook Trump’s houding t.a.v. NAVO-bondgenoten als Duitsland (het gaat hem om Merkel) en Frankrijk (het gaat hem om Macron). 

En dat geldt evenzeer voor zijn verhouding tot Poetin. Trump en Poetin hebben een politieke vriendschap: beide zijn economische en culturele nationalisten. Amerika en Rusland zijn concurrenten op het wereldtoneel, maar de presidenten van beide landen zijn ideologisch geen vijanden van elkaar. (Dat blijkt o.a. uit de toezegging die Trump aan Poetin zou hebben gedaan w.b. Oekraïne: laat de Russen in dat land in een referendum zich uitspreken bij wie ze willen horen: Oekraïne of Rusland.)

Dat ligt anders met Merkel en Macron: zij zijn ideologische vijanden van Trump (en Bannon). 

Maar dit terzijde.

Noot:

.1) Zie: Inside Bannon’s Plan to Hijack Europe for the Far-Right

https://amp.thedailybeast.com/inside-bannons-plan-to-hijack-europe-for-the-far-right?__twitter_impression=true

Enkele grote vragen over (het doel van) de geschiedenis, (vrijheids)ontwikkeling & vooruitgang. N.a.v. de Franse Revolutie en Hegel

De Franse Revolutie: het is voor ons waarschijnlijk nauwelijks nog voor te stellen hoe deze wereldschokkende gebeurtenis toen werd ervaren. Een eeuwenoude, van God gegeven orde, de monarchie, werd omvergeworpen, en vervangen door een volstrekt nieuwe orde. 

Interessant om te zien hoe Hegel – als tijdgenoot – deze ingrijpende gebeurtenis probeerde te begrijpen. Hij was er zeer door geboeid (1). (Is Hegels eerste grote werk, de ‘Fenomenologie van de Geest’, denkbaar zonder deze moeder van alle revolutionaire gedachten & praktijken sindsdien?)

Wat ik waardeer in Hegel is zijn waardering van crises, en van het belang van het ‘negatieve’: de vernietigende tendensen/momenten in de geschiedenis, nodig om los te breken uit het oude en ruimte te scheppen voor vernieuwing, - en misschien geldt dat niet alleen het cultureel-maatschappelijke leven, maar ook het persoonlijke…. Geen ontwikkeling zonder crisis. En dat kan zover gaan dat hij de noodzaak inzag van de Jacobijnse ‘terreur’, tijdens de Franse Revolutie, in het begin althans, totdat het zijn ‘noodzaak’ kwijtraakte, en verwerd tot echte terreur.

Een ander interessant punt: ideeën over vrijheid moeten méér worden dan een idee, wil er werkelijk sprake zijn van vrijheid. En ook: er moeten voorwaarden worden gecreëerd voor vrijheid, wil het er ooit van komen. Dat gaat niet zonder actie.

Verder is zijn filosofie van de geschiedenis doortrokken van vertrouwen in het proces: het komt goed, ook al zullen er altijd duistere momenten zijn. Het zal nooit blijven zoals het is, maar de dynamiek gaat zigzaggend richting beter. En die dynamiek, evenals het proces, gaan de macht van het individu te boven; het is dus onnodig, want onmogelijk, om als individu de wereld te willen redden.

Hegel geloofde in de voortgaande ontwikkeling van menselijke vrijheid. En wat ontwikkelt zich dan? Het betreft de ontwikkeling van de (menselijke) geest in de geschiedenis. 

Vragen die het bij mij oproept, - en ik geef toe, het zijn nogal grote vragen:

. Is het zinvol om de geschiedenis (nog steeds of opnieuw) te zien als een voortgaande ontwikkeling van menselijke vrijheid? Of: als ontwikkeling van de (menselijke) geest in de geschiedenis?

. Zo ja, ontwikkelt de geschiedenis zich dan op de wijze zoals door Hegel doordacht, d.w.z. dialectisch? Of hoe anders?

. Zo nee, hoe dan de geschiedenis op te vatten? Als een blind proces? Als een non-ontwikkeling richting nergens? 

. Met andere woorden: bestaat er zoiets als een doel van de geschiedenis, of verloopt zij even blind, willekeurig en doelloos als de (natuurlijke) evolutie?

En als dit laatste het geval is, heeft het dan überhaupt zin om je bezig te houden met de geschiedenis (behalve om redenen van nieuwsgierigheid en vermaak)?

Noot:

.1) Zie: Harrison Fluss, Hegel on Bastille Day

https://www.jacobinmag.com/2016/07/hegel-bastille-day-burke-french-revolution/

Protect endangered species! Plea for an ecological ‘naming-and-shaming’ register (world-wide)

Shame on the killers of lions, rhinos, elephants and other rare animals. Shame on the killers of whales. (1) Shame on Iceland, Japan and others involved.

To avoid that someday dead squads will be organized to punish the killers (sooner or later some people will become so angry…), is it an idea to create a global and eternal ‘naming-and-shaming’ register for the perpetrators and their accomplices (like clients, protectors, enablers, etc.)? After due process, of course… ;-) 

Care for our relatives, animals, and especially the rare species, is directly linked with care for the environment, the earth, our biotope, including climate change. It means being aware of the interdependence of all living being, including humans. It means love of nature in its full splendor, beyond our self-interest.

The problem of 'defaunation' is much bigger, and more (mainly human) factors are playing a role in the extinction of species. Nevertheless, the protection of rare animals like lions, rhinos and whales is important as a focus: a spearhead for action. 

The situation is alarming. Hopefully an ecological register will be helpful in order to create other and new ways of thinking about ourselves and other animals, as a continuum, as a family, - you do not kill relatives, do you? (or it is a crime.) In the age of internet this might be a powerful tool, to remind us of our responsibility. So let's create the appropriate answer to immoral acts. 

Only reports and stories about human misconduct do not work, if they will not hurt the wrongdoers. Maybe they will have more effect, if combined with an ecological ‘naming-and-shaming’ register, globally available and forever. 

Note:

.1) And especially blue whales (the 'largest animal that has ever existed on Earth). 

See article: The killing of a blue whale reveals how disconnected we ware from nature

https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jul/13/killing-blue-whale-disconnected-nature-sea-ignorance