Wat zou Syrische vluchtelingen weer hoop kunnen geven en de bereidheid om te blijven? Over de (on)mogelijkheid van solidariteit

Sinds enige weken is er in Europa sprake van een vluchtelingencrisis. Opmerkelijk is dat niemand spreekt over de oorzaak die maakt dat velen hun vaderland verlaten. Wat zou er moeten gebeuren om daaraan iets te veranderen?

Laat ik beginnen met een naïeve observatie. Wat mij verbaast is waarom zoveel, met name jonge mannen uit Syrië naar Europa vluchten. Waarom organiseren zij zich niet om de wapens op te nemen tegen degenen die hen het leven onmogelijk maken in hun eigen land? Zij vluchten niet voor een natuurramp, maar voor ofwel ISIS, ofwel Assad, of voor beide. Aan Koerdische zijde strijden een toenemend aantal vrouwen om hun land te verdedigen, terwijl duizenden Syrische mannen hun hielen lichten: is dat niet de omgekeerde wereld in een regio waarin nog sterk wordt gehecht aan traditie?

Een coalitie onder leiding van de VS bombardeert al geruime tijd posities van ISIS, maar iedereen weet dat alleen bombardementen ISIS niet zullen doen ophouden om te bestaan. Daarvoor is een grondoffensief nodig. Daartoe zijn de VS en hun bondgenoten niet bereid. Maar wie dan wel? Wanneer een substantieel deel van de mensen die verzet zouden kunnen plegen weggaat, wie gaat dan het gehate regime verdrijven?

Zegt het misschien iets over de eigenlijke crisis in Syrië (en Irak)? Wil je tot vechten bereid zijn, en tot het riskeren van je leven, dan moet er een zaak zijn die het de moeite waard maakt. Is die er (nog) in Syrië (en Irak)? Syrië bevrijden van ISIS, maar in naam waarvan? Om Assad opnieuw de macht over het hele land te geven? Nee dus. Maar wat dan?

Bereidheid tot vechten gebeurt in naam van een zaak waarmee je je identificeert en omwille van het lot van een groep met wie je je solidariseert. Is er zoiets voor Syriërs in vluchtelingenkampen of en route naar Europa?

Er lijkt geen Syrische natie te zijn die het verdedigen waard is, zoals dat wel het geval is met Koerden. Syrië is, evenals Irak, een entiteit die begin 20^ste eeuw in het leven is geroepen door Westerse machten (het Sykes-Picotverdrag) en sindsdien op dictatoriale wijze in leven is gehouden. Het enige wat Syriërs onderling bindt is hun godsdienstige toebehoren: soennitisch of shiïtisch (en een kleine minderheid christelijk), - iets wat het land tegelijkertijd juist verdeeld houdt, zoals sinds de opstand tegen Assad blijkt.

Er van uitgaande dat de meeste vluchtelingen liever leven in hun land van herkomst, hoe dan te zorgen dat de situatie ter plekke verandert? Hoe de huidige patstelling, waardoor duizenden Syriërs er kennelijk niets in zien om zich gewapend te (blijven) verzetten, te doorbreken?

Op het gevaar af wederom met een naïviteit te berde te komen vraag ik me af: Wordt het niet tijd om na te denken over een herschikking van landsgrenzen, in zowel Syrië als Irak, als eerste stap naar een mogelijke oplossing? Natuurlijk is hiermee de vrede nog ver weg, maar toch: is het reframen van het strijdperk niet een vereiste?

Men wil ISIS weg hebben, maar met het oog waarop? Hetzelfde met Assad: zijn regime is aan vervanging toe, maar met het oog waarop? Nu is Assad het alternatief voor ISIS, en andersom. Het is begrijpelijk dat weinigen dan bereid zijn tot strijd. In de huidige situatie zijn de identificatie en solidariteit die nodig zijn voor zo’n strijd onmogelijk.

Ik zeg niet dat de herschikking van grenzen per se zou moeten gebeuren langs lijnen van godsdienstige affiniteit, al lijkt dat wel het meest voor de hand te liggen. Doorslaggevend is: met wie voelt men zich solidair en wat beschouwt men als het eigen land? Uiteraard zal dat bepaald moeten worden door de direct betrokkenen zelf, Syriërs (en Irakezen) dus, en niet door externe mogendheden (zoals eerder is gebeurd), - iets wat in deze tijd van aanhoudend geweld niet gemakkelijk zal zijn. Het belangrijkste is dat betrokkenen (waaronder de vluchtelingen) weer uitzicht krijgen op een oplossing en een doel waar ze zich voor kunnen inzetten, waardoor vluchten niet meer de enige optie is.

Met of zonder herschikking van grenzen, als afbakening van solidariteitsgebieden, blijft de vraag: als mensen uit Syrië nu massaal niet bereid zijn om in de buurt te blijven en te vechten, wat moet er gebeuren om te maken dat zij terugkeren, om te bouwen aan een nieuwe samenleving waarin zij zich thuis voelen? Is het niet zaak om daar nu reeds over na te denken?

En dat betekent ook een vraag aan de Westerse mogendheden die militair actief zijn in Syrië (en Irak): waartoe die bombardementen? Wat willen zij daarmee bereiken? Welk doel staat hen voor ogen? ISIS weg? Assad weg? En wat dan? Een land als Nederland zit niet alleen met een vluchtelingenprobleem, maar is ook op een andere manier betrokken, door militair te interveniëren. Maken ‘we’ onszelf daarmee niet medeverantwoordelijk voor een oplossing op lange termijn?