Brexit, Nice, Turkije: iets gemeenschappelijks?

Brexit, bloedige aanslag in Nice, poging tot staatsgreep in Turkije: geen idee waar dit allemaal heengaat. Hebben deze gebeurtenissen iets met elkaar te maken? Is er een ‘onderliggend patroon’? Of staan zij los van elkaar?

Heb de neiging om deze gebeurtenissen met elkaar in verband te brengen, maar dat kan puur optisch bedrog zijn, omdat ze toevallig kort na elkaar plaatsvinden, in Europa of eraan grenzend, - afhankelijk van de vraag of je Turkije tot Europa rekent of niet.

Bij dit soort gebeurtenissen moet ik toch denken aan Huntington’s ‘Clash of civilizations’. Hoofdthema in het boek (dat velen slechts kennen uit kreten, helaas) is de rol van identiteit in de politiek, en met name in de internationale politiek. Identiteit wordt opgevat als antwoord op de vraag: ‘wie ben ik?’ ‘Wie is het ‘wij’ waartoe ik mijzelf reken of waartoe ik gerekend word?

In het geval van conflicten speelt identiteit een hoofdrol. Dit komt tot uiting in de vraag: met wie identificeer ik mij? En: met wie solidariseer ik me?

Volgens Huntington worden deze vragen na de Val van de Muur (1989) anders beantwoord dan eerder. In de huidige wereld is beschaving het ultieme antwoord op de identiteitsvraag geworden. (Westerse beschaving, Islamitische beschaving, Chinese beschaving, etc). Bij een conflict binnen een beschaving is de reactie geheel anders dan wanneer het conflict tussen mensen gaat uit verschillende beschavingen, ook al leven ze in hetzelfde land.

Vanuit dit perspectief bekeken, zouden de recente gebeurtenissen geduid kunnen worden als samenhangend en toch verschillend.

De Brexit is dan een voorbeeld van het eerste, namelijk als een conflict binnen eenzelfde beschaving. Britten zijn door de Brexit niet per se tot vijanden geworden van andere Europeanen; zij behoren immers tot dezelfde beschaving. De Brexit is eerder een intern Brits probleem. Lastig voor de EU, maar verder geen bron van solidariteitsconflicten.

Bij de aanslag in Nice speelt het tweede: de aanslagpleger is weliswaar een Frans staatsburger, maar van Tunesische afkomst en daarmee gerelateerd aan een andere beschaving, de Islamitische. De reactie is dus een heel andere: namelijk het ‘wij’ van de slachtoffers (Europees) versus het ‘zij’ van de dader (Islamitisch). Identificatie en solidariteit zullen lopen langs lijnen van beschaving, volgens Huntington. (Het is triest, maar niet te ontkennen, dat de reacties heel anders zouden zijn geweest, wanneer de aanslagpleger in Nice iemand van het Front National zou zijn geweest…)

Opmerkelijk is dat Huntington Turkije ziet als een land dat er tussenin zit, tussen twee beschavingen in: Europees en/of Islamitisch. Atatürk wilde van Turkije een seculier, Europees land maken; de Islamitische clerus ziet dat anders, en richt zich eerder op het Midden-Oosten en verder, de Islamitische wereld. Een gespletenheid dus. Het kan beide kanten op. Volgens Huntington zal dit dubbele zich ook tonen in interne conflicten. En dat lijkt nu te gebeuren bij de huidige poging tot staatsgreep: de hang naar de Islamitische wereld (Erdogan) versus de hang naar Europa (een deel van de militairen, - gesteund door een deel van de bevolking?).

Is dit een zinvolle duiding? En schieten we er iets mee op?